Page 15 - Tạp chí Tân Trào số 16

TAÂN TRAØO (Soá 16 thaùng 9/2022) 13

sôïi laøm daây ñaøn. Tìm caây goã thöøng möïc trong röøng möôït maø, saâu laéng. anh baïn toâi baûo, ñöôïc nghe haùt
ñeå ñeõo laøm caây ñaøn. Cuoái cuøng xieân Caân cuõng coù then, trình dieãn nghi thöùc then töø laâu roài, nhöng ñeàu
ñöôïc caây ñaøn nhö yù, goïi laø ñaøn tính taåu, "tính" laø töø nghe hoaëc xem treân truyeàn hình. Ñaây laø laàn ñaàu tieân
töôïng thanh vì moãi khi gaåy leân coù aâm thanh "tính ñöôïc nghe vaø xem tröïc tieáp caùc ngheä nhaân then
tính", "taåu" laø quaû baàu troøn laøm baàu ñaøn. Ñaøn tính bieåu dieãn treân saân khaáu neân töï nhieân coù raát nhieàu
luùc ñaàu coù möôøi hai daây, luùc buoàn xieân Caân ñem caûm xuùc. anh baïn toâi bò huùt hoàn, bò ñaém ñuoái vaøo
ñaøn baàu ra chôi, khi aâm thanh cuûa ñaøn vang leân, taâm moãi cung baäc cuûa then maø khoâng theå naøo döùt ra
hoàn xieân Caân thoaûi maùi, moïi saàu muoän xua tan. Taøi ñöôïc. khi leã vinh danh then keát thuùc, trong buoåi ñeâm
chôi ñaøn tính cuûa xieân Caân khoâng ai saùnh noåi, töø roän raøng aùnh saùng cuûa thaønh Tuyeân, beân coác cafe
ñaáy xieân Caân coù ngöôøi yeâu. Vì tieáng ñaøn quaù hay, noùng hoåi, anh baïn toâi baát chôït hoûi:
nhieàu ngöôøi nghe tieáng ñaøn cuûa xieân Caân bò quyeán - oâng laøm baùo, laøm vaên nheng coù bieát nhieàu veà
ruõ, queân heát moïi vieäc. Muoân vaät nghe tieáng then, then khoâng?
tieáng tính taåu ñeàu ngaån ngô, meâ muoäi, sinh oám ñau, Toâi thuù nhaän vôùi anh baïn raèng, toâi khoâng hieåu
beøn taáu caùo leân trôøi. Ngoïc hoaøng sai Thieân loâi nhieàu laém, nhöng cuõng coù bieát ñoâi ñeàu veà then, nhaát
xuoáng tìm hieåu vaø bieát söï tình cuûa moïi söï meâ muoäi laø veà nghi leã then. Baèng voán kieán thöùc ít oûi, toâi giaûi
ôû traàn theá chæ vì caây ñaøn 12 daây cuûa xieân Caân. Ngoïc thích vôùi anh baïn cuûa toâi, ñaïi loaïi laø, nghi leã then laø
hoaøng phaùn xöû, buoäc xieân Caân phaûi caét boû 9 daây, moät loaïi hình ngheä thuaät trình dieãn daân gian toång
coøn laïi 3 daây. Ñaøn 3 daây chôi vaãn hay nhöng khoâng hôïp (goàm vaên hoïc, hoäi hoïa, muùa, aâm nhaïc) mang
laøm ngöôøi khaùc meâ muoäi, ñeán möùc oám ñau nhö ñaäm baûn saéc cuûa daân toäc Taøy, Nuøng, Thaùi. Then laø
tröôùc. Vì theá, caây ñaøn tính ngaøy nay ôû Tuyeân Quang nhöõng khuùc haùt, lôøi ca ñöôïc chia thaønh töøng ñoaïn,
chæ coù töø 2 ñeán 3 daây. moãi ñoaïn mang moät tieâu ñeà. Töøng tieâu ñeà theå hieän
Caâu chuyeän veà chaøng trai xieân Caân cöù aùm aûnh töông ñoái ñaày ñuû noäi dung cuûa caùc lôøi ca trong ñoaïn
toâi treân moãi böôùc ñöôøng ñi tìm hieåu veà nguoàn goác ñoù. Vieäc söû duïng caùc ñoaïn then phuï thuoäc vaøo noäi
cuûa then. Toâi ñaõ töøng ñi ñeán caùc vuøng ñoàng baøo dung, muïc ñích cuûa ñeâm then maø gia chuû môøi ñeán,
Taøy, Nuøng sinh soáng ôû Tuyeân Quang, töøng coù yù tìm do nhöõng ngöôøi laøm ngheà then thöïc hieän. Thaày then
hieåu veà nguoàn goác cuûa then, gaëp gôõ nhöõng ngheä ñöôïc môøi ñeán gia ñình coù ngöôøi oám ñeå cuùng chöõa
nhaân then, nhöng vaãn chöa coù ñöôïc caâu traû lôøi thoûa beänh, giaûi haïn hoaëc trong caùc leã hoäi caàu muøa, leã
ñaùng. Ngay nhö ngheä nhaân Nhaân daân haø Thuaán, coám, leã caáp saéc... Ngöôøi laøm ngheà then ñöôïc goïi laø
queâ ôû xaõ Taân an, huyeän Chieâm hoùa cuõng chæ lí giaûi thaày then, ñaøn oâng hoaëc ñaøn baø ñeàu coù theå laøm thaày
vôùi toâi: then ñöôïc.
- Ôø, ôø... khoâng ai nhôù noåi ñaâu, vì noù baét nguoàn töø - Toâi muoán bieát veà nguoàn goác ra ñôøi cuûa then?
trong lao ñoäng saûn xuaát thoâi. anh baïn toâi hoûi.
Coù leõ ñaáy cuõng laø caùch lí giaûi, tuy noù chöa ñi ñeán - Ñieàu naøy toâi ñaõ töøng ñi tìm hieåu, nhöng cuõng
taän cuøng cuûa vaán ñeà. raát khoù. Cho ñeán nay vaãn chöa coù taøi lieäu nghieân
Coøn anh baïn toâi ôû haø Noäi leân chôi cuõng ñuùng cöùu naøo khaúng ñònh thôøi ñieåm ra ñôøi cuûa then, moïi
vaøo dòp tænh toå chöùc vinh danh then cuûa ngöôøi Taøy, ngöôøi chæ nhaän bieát then laø nhöõng caâu vaên vaàn thuoäc
Nuøng, Thaùi ôû Vieät Nam, ñöôïc chöùng kieán caùc ngheä doøng vaên hoùa daân gian do nhöõng caù nhaân hoaëc
nhaân bieåu dieãn then thì ñeàu traàm troà thaùn phuïc caû. nhöõng ngöôøi coù hoïc, am hieåu cuoäc soáng saùng taùc.
Moät khoâng gian then ñöôïc môû ra, vôùi nhöõng lôøi ca Caùc caâu vaên vaàn gaén lieàn nhöõng laøn ñieäu cuï theå